Tale til 17. Mai 2017

Kjære Randøybuar, Rogalendingar, Nordmenn og kvinner, verdensborgerar!

Gratulerer med dagen!

17. mai er ein dag som får oss til å tenka over kven me er. Me tenkjer på landet vårt sin plass i verden, kvar me kjem frå og kvar me er på veg.

I ein berømt tale som John F Kennedy haldt i Berlin på sekstitalet, ytra han den berømte setningen ICH BIN EIN BERLINER. Sjølv om han egentleg ikkje var det. Eg vil snu litt på flisa, å sei det på denne måten EG E RANDØYBU! Når folk spør meg om eg kjem frå Hjelmeland – så seier eg nei. – Eg er frå Randøynå. Eg er ikkje frå Hjelmeland eller Ombo eller Jøsneset eller Fister. Eg er ikkje frå Årdal heller, og eg er i hvert fall ikkje frå Nessa.

Spør du nokon som kjem frå Nessa, så vil dei gå langt i å forsvara si bygd- kan hende FOR longt – men du får dei aldri til å seie at dei e frå nokon annan stad enn Nessa. Det ligg ein slags stolthet i det –  ein identitet, og eg har tenkt mykje på kvar denne sterke bygdaidentiteten kjem frå.

Som Randøybu som har budd mykje vekke dei siste åra, så kjenner eg at hjartet slår litt ekstra hardt når eg svinger av i Randøykrysset, og endå meir når eg ser brua. Eg var der, den dagen i 1976, når Kong Olav opna den nya brua, eg va seks år, og han som køyrde kongen var min Onkel – Onkel Kjell – og det var eg utruleg stolt over, og det e eg enno.

Randøybrua gjorde at Randøybuen kunne forholda seg til omverda på ein annan måte. Det vart bokstavelleg talt ein veg ut, og så blei det ein veg inn og. I dag svinga eg mod Ølesund og Øye – eg trur det står Breivik på skiltet. Vanlegvis – når eg skal heim – så svingar eg til venstre – forbi hetlevigå, der det enno luktar rev, oppover saltkjeel, forbi Dale (der va eg livredd for å sykla seint på kvelden når eg va gut, det var husa som var heilt mørke, og skogen vaks heilt innåt vegen.) Så køyrer eg vidare forbi skjervigå (skjervik) og sandong (sandanger), når eg passerer sandong pleier eg alltid kika etter Geir Morten, som er tremenning, og var bestekompis frå eg var 12 til eg var 20.

Når eg køyrer forbi Jere og Hovdakrysset, så e eg heime, for der ligg Kåda, som e grønast i heila Ryfylke, og det er der eg har budd halve livet. Eg pleier å få klump i halsen, for tre generasjonar Bergøyar før meg har budd her, og drive denne garden, og eg var leddet i lenka som brast. Men me tek dei valga som me tek, og det må me ta konsekvensene av.

Mindre enn hundre meter frå det raude huset oppi bakken, der eg vaks opp, der ligg gravplassen, og mest alle dei navna som står på steinane har eg et fjes til, og mange var eg i slekt med, elle kjente godt. Dei var Randøybuar, slik som oss.

Eg las ein gong – eg trur det var i forbindelse med utlysing av salg av hyttetomter – Ligger idyllysk til på FERIEØYA Randøy. FERIEØY?
Fysst bles eg i nasen, og vart sint, men etterpå, når eg fekk tenkt meg om, så såg eg jo at annonsa hadde eit poeng.
På Randøy ligg jo både landets finaste leirplass – Furutangen (og har lege der i 30 år), og Randøy feriepark, og kor monge hytter det er pr. nå, det er det ingen så veit, men det må vera hundrevis. EG har uansett arbeidd meir enn eg har hatt ferie på Randøy.
Det me Randøybuar har te felles med feriefolka er at me alle tykkjer at Randøy er verdas finaste plass om sommaren.
Byfolk er i beste fall greit nok, men eigentleg vil me ha folk som bur på Randøy heile året. Eg har tenkt mykje på kva eigenskapar ein leitar etter, kva ville ha vore perfekt?

Du må helst ikkje vera alt for bresen.
Du må tola at der er stilt. Er du avhengig av høyra suset frå motorveien, så er det kanhende ikkje her du ska bu. Du kan med fordel lika å vera for deg sjølv, trivast i naturen, i skogen eller på sjøen Det er heller ikkje nokon ulempe at du kjenner nokon frå før. Du må gjerne ha ungar og vera gift, og ha fast jobb
Du skal helst ikkje ha longt hår, og drikka for mykje øl, og kjøra som eit svin, og det der me kjøringa er ganske viktig: du må kunne halde sida di, du må kunna bakka (rygge), og enno viktigare: Når nokon andre bakkar for deg, elle køyrer til sides, så må du HELSA – SKIKKELEG, Du må ikkje berre setja nasen til vers, som om det skulle vera ein selvfølge, minst eit tydeleg nikk me hovudet, men helst handa opp til frontruta. Helsa til ruta bør du og gjera når du treff nokon du kjenner – andre Randøybuar, for eksempel. Du veit forskjell på rett og urett, og på mitt og ditt. Du kan godt ha ei gudstru, me har tri bedehus, og dessutan er det pluss i margen dersom me kjenner nokon som du er i slekt med. Og når du tykkjer at Randøy er verdens finaste plass – heila året – DÅ er du utlærd. Ellers kan du vera mest akkurat som du vil.

Uansett kor skjerma øya ligg, så kom no den brua for 41 år si. Me er ikkje upåvirka av det som skjer rundt oss, omverda kjem nærare, me som ikkje har opplevd krig på Norsk jord sidan okkupasjonen som enda i 1945,  Det er ikkje alle som e like heldige som det me er, og som verdensborgerar, som Nordmenn, som Rogalendingar, og som Randøybuar har me et ansvar for å bidra til at alle folk, øve heile den brokete kloden vår får oppleva framgang og frihet.
Og uansett har dei liga møje rett på det som me har.

Eg vil slutta – litt høytideleg – for sjølv om 17. Mai er ein gledens dag, så må det og vear rom for alvor. Dette her er eit dikt av Nordahl Grieg, som han las over radioen frå Nord-Norge 17. Mai 1940, Sør-Norge var okkupert, for seks veker sidan, men Nord sto imot okkupasjonen litt til:

Diktet heiter I dag står flaggstangen naken:

I dag står flaggstangen naken, blant Eidsvolls grønnende trær.


Men nettopp i denne timen

vet vi hva frihet er.

Der stiger en sang over landet,

seirende i sitt språk,

skjønt hvisket med lukkede leber

under de fremmedes åk.

Der fødtes i oss en visshet,

frihet og liv er ett,

så enkelt, så uundværlig

som menneskets åndedrett.

Vi følte da treldommen truet

at lungene gispet i nød

som i en sunken u-båt;

vi vil ikke dø slik død.

Værre enn brennende byer

er den krig som ingen kan se

som legger et giftig slimslør

på bjørker og jord og sne.

 Med angiverangst og terror

besmittet de våre hjem,

Vi hadde andre drømmer  og vi kan ikke glemme dem.

 Langsomt ble landet vårt eget,

med grøde av hav og jord,

og slitet skapte en ømhet

en svakhet for liv som gror.

Vi fulgte ikke med tiden,

vi bygde på fred, som i tross,

og de hvis dåd er ruiner

har grunn til å håne oss.

Nå slåss vi for rett til å puste

vi vet det må demre en dag

da nordmenn forenes i samme

befriede åndedrag.

Vi skiltes fra våre sydpå,

fra bleke utslitte menn.

Til dere er gitt et løfte;

at vi skal komme igjen.

Her skal vi minnes de døde

som ga sitt liv for vår fred,

soldaten i blod på sneen,

sjømannen som gikk ned.

 Vi er så få her i landet;

hver falden er bror og ven.

Vi har de døde med oss

den dag vi kommer igjen.

Lest over radioen

fra Nord-Norge

17. mai 1940.